پرسیار // ئایا ڕیا کردەوەی مرۆڤ پوچ دەکات ؟
وەلام // سەرەتا زانایان دەلێن ڕیا بەشێوەیەکی گشتی شیرکی بچووکە " شیرکی شاراوەیە " ، زانایان دەلێن ڕیا حالەت هەیە دەگاتە شیرکی گەورە ، ابن قیم ڕەحمەتی خوای لێ بێت نموونە بە شیرکی بچووک دەهێنێتەوە دەلێت : وەک ڕیایێکی کەم ، ئەمە بەلگەیە کە ڕیایێکی زۆر دەگاتە شیرکی گەورە ، دەلێین :
یەکەم // ئەگەر ڕیا يان سمعة داخلى كردەوە بوو لە سەرەتاوە كردەوەكە پێکەوە بوو ، ئەوە کردەوەکە ھەموو پووچ دەبێت .
نموونە : نوێژ دەكات لە سەرەتاوە تووشی رياء یان سومعە بووە ، نوێژەكە پووچە ئەگەر چی لە رەكاعەى دووەم یان سێیەم پەشيمانیش بێتەوە و جيهادى نەفسی خۆى بكا هەر پووچە .
دووەم // ئەگەر ڕیا يان سومعە داخلى كردەوە بوو لە ناوەڕاست يان پێش كۆتایى ، وە کردەوەکە پێکەوە بوو ، ئەگەر دڵى پێ خۆش بوو لە گەلى بەردەوام بوو تا كۆتایی ئەوە كردەوەكە پووچە .
نموونە : نوێژى كرد بە ئیخلاسی لە رەكاعاتى دووەم يان سێیەم يان چوارەم تووشى رياء بوو دلی پێ خۆش بوو و لە گەڵی بەردەوام بوو تا كۆتای ، دەلێین كردەوەكە ھەمووی پووچە .
سێیەم // ئەگەر ڕیا یان سومعە داخلی کردەوە بوو لە ناوەڕاست دا یان پێش کۆتای ، وە کردەوەکە پێکەوە بوو ، دەلێین ئەگەر دلى پێ خۆش نەبوو جيهادى نەفسى خۆی كرد هەولى لادانى دا ئەوە كردەوەكەى دروستە و پووچ نەبووە .
نموونە : نوێژى كرد بە ئیخلاسی دواى توشى رياء بوو بەلام دڵی پێ خۆش نەبوو هەولى لادانى دەدا كردەوەكەى دروستە .
چوارەم // ئەگەر دواى تەواو بوونى كردەوەکە وەسواس بۆی هات ، كردەوەکە دروستە چونكە تەواو بووە بە بێ ڕیا و كارى تێ ناكات ، ئیلا ئەگەر منەت بکات لەسەر کەسێک یان ئەزیەت بدات لە دوای خێر کردن ، ئەم تاوانە کارە باشەکەی پووچ دەکاتەوە .
پێنجەم // ئەگەر یەکێک باسی كردەوەی باشی خۆی بۆ خەلك بکات کە پێشتر کردوویەتی ، بۆ ئەوەی مەدحى بكەن ئیمام النووی ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : كردەوەکە پووچ دەبێت ، وە هەندێك زانا دەلێن خێرى كردەوەكە كەم دەكات ، دەلێین ڕیا نییە بەلام تەنها ڕیا کردەوەی مرۆڤ پووچ ناکات ، بەلکو تاوانیش کردەوەی مرۆڤ پووچ دەکات وەک حەسوودی و ئەزیەت دان و منەت کردن لەسەر خەلک دوای خێر کردن .
ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : یەکێک دڵ خۆش بێت بەوەی خەلک کردەوەکەی بزانێت ئەمە ڕیا نییە ، چونکە ئەمە دوای تەواو بوونی کردەوە ڕووی تێکردووە .
ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( الریاء : خوا پەرستنە بۆ ئەوەی خەلک بیبینێ و مەدحی بکات لەسەر ئەوەی کە عابدە ، مەبەستی ئەوەی نییە عیبادەت بۆ خەلک بکات ، چونکە ئەگەر مەبەستی عیبادەت کردنی خەلک بێت دەبێتە شیرکی گەورە ، ئەمەیان وەک شێوەی نموونە ، ئەگەر نا ڕیا ھەیە و سومعەش ھەیە ، سومعە بە عیبادەت کردنە بۆ ئەوەی بەرگوێی خەلک بکەوێت و مەدحی بکەن ، ئەمەش داخلی ڕیا دەبێت ، تەعبیر بۆ ڕیا لە بابەتی زۆرینەیە ، بەلام ئەگەر مەبەست لە عیبادەت کردن ئەوە بێت بۆ ئەوەی خەلک شوێنی بکەون ، ئەمەیان ڕیا نییە بەلکو ئەمەیان بانگەوازی کردنە بۆ لای خوا ، پێغەمبەر سەلامی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : " من ئەمەم کرد بۆ ئەوە شوێنم بکەون و فێری نوێژی من ببن . "
ڕیا بە گوێرەی پووچ بوونی کردەوە دابەش دەکرێت بۆ دوو بەش :
یەکەم // ڕیا دەکەوێتە ئەسڵی عیبادەت ، واتە ھەلناستێت بۆ عیبادەت ئیلا بۆ ڕیا نەبێت ، ئەمەیان کردەوەی پووچە لەبەر فەرموودەی ئەبو ھریرە دەفەرمووێت : خوای گەورە دەفەرمووێت : (( أنا أغنى الشركاء عن الشرك ، من عمل عمل أشرك معي فيه غيري تركته وشركه )) .
دووەم // ڕیا دەکەوێتە ناو عیبادەت ، واتە ئەسڵی عیبادەت بۆ خوایە و بەلام ڕیا تێکەڵی بووە ، ئەمەیان دوو جۆرە :
(١) بەرگری دەکات ، ئەمەیان زیانی پێ ناگەیەنێت ، نموونە : پیاوێک یەک ڕەکاعەت نوێژی کرد ، پاشان لە ڕەکاعەتی دووەم خەلکانێک ھاتن ، شتێک چووە دڵی و ڕکوع و سوجدەی درێژ کرد یان گریانی خۆی ھێنا یان شتی تر ، ئەگەر بەرگری بکات و ھەوڵی لادانی بکات ئەوە زیانی پێ ناگەیەنێت چونکە بە جیھاد کردن ھەستاوە .
(٢) لەگەڵی بەردەوام دەبێت و بەدوای دەڕوات واتە بەرگری ناکات ، ھەر کردەوەیەک بە ڕیا بکرێت ئەوە پووچ دەبێت ، وەک ئەوەی قورئان خوێندنەوە درێژ بکات یان ڕکوع یان سوجدە یان خۆی بگریێنێت ، ئەمانە ھەموویان کردەوە پووچ دەکەن ، بەلام ئایان ھەموو کردەوە پووچ دەکات یان ھەندێک ؟ دەلێین لەم دوو حالەتە زیاتر نییە :
حالەتی یەکەم // کۆتایی کردەوە بنیات نراوە لەسەر سەرەتاکەی ، بەجۆرێک عیبادەتەکە دروست نییە لەگەڵ پووچ بوونی کۆتاییەکەی ، ئەمەیان ھەمووی پووچ دەبێت ، وەک نوێژ ، نموونە نوێژ ناکرێت کۆتاییەکەی پووچ بێت و سەرەتاکەی پووچ نەبێت ، ئەو کاتە نوێژ ھەمووی پووچ دەبێت ئەگەر ڕیایی کەوتە ناو و بەرگری نەکات لە لابردنی .
حالەتی دووەم // سەرەتای عیبادەت جیایە لە ئەوەی تر ، بەجۆرێک دەکرێت سەرەتاکەی دروست بێت بێجگە لە کۆتاتییەکەی ، ئەوەی بێ ڕیا کراوە دروستە و ئەوەی دوای ڕیا پووچە ، وەک : پیاوێک ١٠٠ ڕیالی لە لایە ، ٥٠ ڕیالی بەخشی بە ئیخلاسی ، پاشان ٥٠ ڕیالی تری بەخشی بۆ ڕیا ، ھی یەکەم وەرگیراوە و ھی دووەم وەرنەگیراوە ، چونکە کۆتاییەکەی پەیوەست نییە لەگەل سەرەتاکەی لێک جیاوازن . )) القول المفید .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ