دەقی وەڵام:

وەڵام : زانایان سەبارەت بە پێناسەی تورق دەڵێن : ئەوەیە کەسێک پێویستی بە پارەیە شتێک دەکڕێت بە قەرز ، پاشان دەفرۆشێتە کەسێکی تر " واتە : نافرۆشتەوە ھەمان کەس کە لێی کڕیوە " بە نقد و ھەرزانتر ، تورق لە ورق ھاتووە واتە زیو ، لەبەر ئەوە پێی دەڵێن تورق چونکە ئەوەی کەل و پەلی کڕیوە لەبەر درھەم کڕیوویەتی .

جیاوازی ھەیە لەنێوان زانایان سەبارەت بە تورق ، سێ وتە ھەیە :

یەکەم : ھەندێک زانا بۆ ئەوە چوون مەکروھە ، کە ئەمە وتەی حەنەفی و مالکی و وتەیەکە لە وتەکانی ئەحمەد ، بەڵگە :

(١) پشت لە قەرز کردنی تێدایە ، کە ئیسلام قەرزی داناوە و ھانی پارە بە قەرز دانەوەی داوە بۆ کەسێک پێویستی پێیەتی .

دووەم : ھەندێک زانای تر بۆ ئەوە چوون حەڕامە ، کە ئەمە وتەی عمر بن عبدالعزیز و وتەیەکە لە وتەکانی ئەحمەد و ابن تیمییە و ابن قیمە ، بەڵگە :

(١) مەبەستیان گوڕینەوەی درھەمە بە درھەم ، کەل و پەلیان ھێناوەتەوە ناو کڕین و فرۆشتنەکە وەک فێل و بۆ حەڵاڵ بوون .

سێیەم : ھەندێک زانای تر بۆ ئەوە چوون دروستە ، کە ئەمە وتەی حەنابلە و محمد ابراھیم ال الشیخ و ابن بازە ، وە ابن عثیمینش ڕێگەی داوە بەڵام بە مەرج ، بەڵگە :

(١) کڕیار شتێک دەكرێت یان مەبەستی خودی شتەکەی ھەیە یان مەبەستی پارەکەیەتی ، ھەردووکیان دوو مەبەستی دروستن .

وتەی ڕاست تورق دروستە ، بەڵام بە مەرج ، چونکە :

(١) دەقەکان لە شەریعەت دا بەڵگەن ئەصل وایە کڕین و فرۆشت حەڵاڵە ئیلا بەڵگە ھاتبێت لەسەر حەڕامی ، ھیچ بەڵگە نەھاتوون لەسەر حەڕامی تورق .

(٢) عمومی بەڵگەیە بەڵگەن لەسەر دروستی تورق ، خوای گەورە دەفەرمووێت : (( یأیھا الذين ءامنوا إذا تداينتم بدين إلى أجل مسمى فاكتبوه )) [ البقرة : ٢٨٢ ] ، تورق جۆرێکە لە جۆرەکانی قەرز کردن و داخلی ئەم ئایەتە دەبێت .

(٣) بوونی پێویستی پێی ، ڕێگری کردن گران کردن و تەسک کردنە لەسەر خەڵک ، ھەموو کەسێک خەڵکی دەست ناکەوێت پارە بە قەرز لێی وەربگرێت ، ھیچ ڕێگا نامێنێت ئیلا بەمە نەبێت .

ئەگەر موسلمان پێی بکرێت ئەم جۆرە کڕین و فرۆشتنە نەکات باشترە ، وە لە جیاوازی نێوان زانایان ڕزگار دەبێت .

زانایانی اللجنە الدائمە دەڵێن : (( سەبارەت بە بابەتی تورق جیاوازی ھەیە لەنێوان زانایان ، ئەوەی ڕاست بێت دروستە . )) فتاوى اللجنة الدائمة (١٦١/١٣) .

ابن باز ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( سەبارەت بە تورق ڕیبا نییە ، ئەوەی ڕاست بێت حەڵاڵە ، لەبەر عمومی بەڵگەکان ، ... )) مجموع فتاوى ابن باز (٢٤٥/١٩) .

ابن عثيمين ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( بەشی پێنجەم لە بەشەکانی قەرز کردن : پێویستی بە درھەمە و کەسی دەست ناکەوێت پارەی لێی وەربگرێت بە قەرز ، کەل و پەل بە قەرز دەکڕێت ، پاشان کەل و پەلەکە بە کەسێکی تر دەفرۆشێت بێجگە لەو کەسەی کە لێی کڕیووە ، ئەمە بابەتی تورقە .

جیاوازی ھەیە لەنێوان زانایان سەبارەت بە دروستی ئەم کڕین و فرۆشتنە ، ھەندێک دەڵێن : دروستە ، چونکە پیاو شتێک دەکڕێت یان مەبەستی خودی شتەکەیە یان پارەکەیە ، ھەردووکیان مەبەستی ڕاستن .

ھەمدێک زانا دەڵێن : دروست نییە ، چونکە مەبەست لەم کڕین و فرۆشتنە درھەمە بە درھەم ، کەل و پەلیان ھێناوەتە ناو کڕین و فرۆشتنەکە بۆ حەڵاڵ بوون ، حەڵاڵ کردنی حەڕام بە ھەر ھۆکارێک یان ڕێگایەک دروست نییە ، پێغەمبەر درود و سەلامی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : " إنما الأعمال بالنيات ، وإنما لكل امرئ ما نوى " .

ئەو وتەی دەڵێت تورق حەڕامە وتەی ابن تیمییە و وتەیەکە لە وتەکانی ئەحمەد .

بەڵکو ئیمام ئەحمەد وتەی ھەیە لە ڕیوایەتی ئەبوداود دەڵێت لە عینەیە ھەروەک ابن قیم نقل دەکات لە تھذيب السنن (٨٠١/٥) .

بەڵام سەیرمان کرد لەبەر پێویستی خەڵک پێی لەم ڕۆژگارەدا و کەمی ئەو کەسانەی پارە بە قەرز دەدەنەوە دەڵێین دروستە بە مەرج :

(١) دەبێت پێویستی بە درھەم ھەبێت ، ئەگەر پێویستی پێی نەبێت دروست نییە ، وەک ئەو کەسەی ئەم ڕێگایە دەگرێتە بەر بۆ قەرز کردن .

(٢) ناتوانێت مال بە دەست بھێنێت بە ڕێگای تری ڕێگەپێدراو ، وەک قەرز کردن ، ئەگەر پێی کرا پارە بەدەست بھێنێت بە ڕێگای تر ، ئەوە دروست نییە چونکە پێویستی پێی نییە .

(٣) عەقدەکە وەک عەقدی ڕیبا نەبێت ، وەک ئەوەی بڵێت : فرۆشتم بەتۆ ١٠ بە ١١ یان شتی تری وەک ئەمە ، ئەگەر ئەمەی تێدا بوو یان مەکروھە یان حەڕامە ، لە ئیمام ئەحمەد نقل کراوە سەبارەت بەمە دەڵێت : وەک درھەم بە درھەمە ، دروست نییە ، ڕێگای ڕاست خاوەنی کەل و پەل نرخی کەل و پەلەکە دەزانێت و مقداری قازانجەکەش پاشان بە کڕیار دەڵێت : فرۆشتم بە تۆ بەوەند و بەوەندە ھەتا فلانە ساڵ .

(٤) ئەوەی بە قەرز کڕیوویەتی نابێت بفرۆشێت ھەتا وەریدەگرێت ، چونکە پێغەمبەر درود و سەلامی خوای لێ بێت نەھی کردووە بازرگان کەل و پەل بفرۆشێت پێش ئەوەی بگاتە دەستی و بباتە شوێنی خۆی .

ئەگەر ئەم چوار مەرجانەی تێدا بوو ئەوە تورق دروستە و تەنگانە لەسەر خەڵک لادەچێت .

نابێت بەھیچ شێوەیەک ئەوەی قەرزی کردووە بفرۆشتە فرۆشیار بە کەمتر لەو نرخەی کڕیوویەتی ، چونکە ئەمە بابەتی عینەیە . )) رسالة المداینة .

————————————————————

Www.ferdaws.net