دەقی وەڵام:

عَنْ عَامِرِ بنِ رَبِيعَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي لَيْلَةٍ مُظْلِمَةٍ ، فَأَشْكَلَتْ عَلَيْنَا الْقِبْلَةُ فَصَلَّيْنَا، فَلَمَّا طَلَعَتِ الشَّمْسُ إِذَا نَحْنُ صَلَّيْنَا إِلَى غَيْرِ الْقِبْلَةِ، فَنَزَلَتْ : (( فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ )) [ سُورَةَ الْبَقَرَة : ١١٥ ] qأَخْرَجَهُ التِّرْمِذِيُّ وَضَعَّفَهُ .

واتە : لە عامری کوڕی ڕەبیعە دەگێڕنەوە خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت : ئێمە لەگەڵ پێغەمبەر بووین درود و سەلامی خوای لێ بێت لە شەوێکی تاریک ، کێشەمان بۆ دروست بوو بۆ قیبلە نەمان دەزانی ڕووی قیبلە لەکوێیە ، جا لەسەر ئەو حاڵە نوێژمان کرد ، کە ڕۆژ بووەوە و خۆرھەڵات ، بۆمان دەرکەوت بەرەو قیبلە نوێژمان نەکردووە ، جا بەم بۆنەیەوە ئایەت دابەزی : (( فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ )) .

ئەم فەرموودەیە بەڵگەیە ھەر کەسێک نوێژ بکات لە تاریکی ڕووی لە بێجگە لە قیبلر بێت ، پاشان بۆی ڕوون بووەوە نوێژی کردووە ڕووی لە قیبلە نەبووە نوێژی دروستە ، دووبارە کردنەوەی لەسەر نییە ، جا چ لە کاتی نوێژدا بزانێت ھەڵە بووە " واتە ھێشتا کاتی نوێژ ماوە " یان دوای کات .

ئەم فەرموودەیە ئەگەر چی لاوازە بەڵام مانای صحیحە ، ئیماندار ئەگەر قیبلەی لێ بزر بوو دەبێت ئیجتھاد بکات ئەگەر کەسی دەست نەکەوت پرسیاری لێ بکات ، وە نوێژیشی دروستە لەسەر وتەی ڕاستی زانایان .

واجبە لەسەر مسافر و کەسانی تری وەک مسافر کاتی ھاتنی نوێژ ئیجتھاد بکەن بۆ دۆزینەوەی قیبلە ، ئیجتھادیش بەم شتانە دەکرێت : خۆر و مانگ و ئەستێرە و قیبلە نما ، خۆر و مانگ چونکە ھەردووکیان لە خۆرھەڵات ھەڵدێن و لە خۆر ئاواش ئاوادەبن ، دەکرێت قیبلەی پێ بدۆزیتەوە .

ھەندێک زانا بۆ ئەوە چوون ئەم حوکمە تایبەتە بە سەفەر ، ھەر کەسێک لە حضر نوێژ بکات ڕووەوە بێجگە لە قیبە دەبێت نوێژ دووبارە بکاتەوە ، کە ئەمە وتەی ئیمام ئەحمەدە ، چونکە توانای ھەیە قیبلە بدۆزێتەوە یان بە پرسیار کردن یان بە بینینی محاریب لە مزگەوت ، عوزری نییە بە نەزانین ، ئیلا ئەگەر کەسەلە خۆی ئەھلی ئیجتھاد بێت دروستە لە حضریش ئیجتھاد بکات ، ئەمە وتەیەکی بەھێزە .

زانایان دەڵێن نوێژ کردن لە سەفەر ئەگەر نەزان بێت بە ئاراستەی قیبلە و کەسی دەست نەکەوت پرسی پێ بکات ئەم دوو حالەتەیە :

یەکەم : ئەگەر بەدوای قیبلە گەڕا و خۆی ئیجتھادی کرد ، لەم حالەتە نوێژی دروستە ئەگەر چی دوای تەواو بوونی نوێژ بۆی دەرکەوت ھەڵەش بوو ، بەڵگە :

(١) خوای گەورە دەفەرمووێت : (( فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ )) [ التغابن : ١٦ ] .

دووەم : ئەگەر بەدوای قیبلە نەگەڕا و ئیجتھادی نەکرد ، ھەندێک دەڵێن لەم حالەتە نوێژی دروست نییە ئەگەر ھەڵە بوو ، بەڵام ئەگەر ڕووی لە قیبلە بوو نوێژی دروستە .

زانایان اللجنە الدائمە دەڵێن : (( ئەگەر نوێژکەر ئیجتھادی کرد لە بەدوای قیبلە گەڕان و نوێژی کرد ، پاشان بۆی بەدیار کەوت ھەڵە بووە ، نوێژی دروستە . )) فتاوى اللجنة الدائمة (٣١٤/٦) .

ابن عثيمين ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( ئەگەر نوێژی کرد بێ ئیجتھاد و تەقلید ، ئەگەر ھەڵەی کرد نوێژ دووبارە دەکاتەوە ، ئەگەر ڕاست بوو نوێژ دووبارە ناکاتەوە لەسەر وتەی ڕاست . )) الشرح الممتع (٢٨٧/٢) .

ابن باز ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( ئەگەر موسلمان لە سەفەر بێت یان لە شارێک بێت کەس نەبێت قیبلەی پیشان بدات ، وە نوێژ بکات ڕووەو بێجگە لە قیبلە نوێژی دروستە ، ئەگەر ئیجتھادی کرد و بەدوای قیبلە گەڕا پاشان بۆی بەدیارکەوت نوێژی کردووە ڕووەو بێجگە لە قیبلە .

بەڵام ئەگەر لە شاری موسلمانان بوو نوێژی بەتالە ئەگەر ڕووەو قیبلەی کرد ، چونکە دەیتوانی پرسیار بکات لە کەسێک قیبلەی پێ پیشان بدات ، ھەروەک چۆن دەیتوانی ئاراستەی قیبلە بزانێت بەھۆی مزگەوتەوە . )) مجموع الفتاوى (٤٢٠/١٠) .

ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( ھەر کەسێک ئیجتھاد بکات یان بەدوای قیبلە بگەڕێ و صواب نەپێکێت ، دووبارە کردنەوەی نوێژی لەسەر نییە ، چونکە خوای گەورە دەفەرمووێت : " فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ " ، بەڵام بە مەرج کەمتەرخەم نەبێت لە قیبلە گەڕان ، ئەگەر کەمتەرخەم بێت نوێژ دووبارە دەکاتەوە ، چونکە مەرجێک لە مەرجەکانی نوێژی تەرک کردووە .

نموونە : کەسێک دابەزی بەمیوانداری لای قەومێک ویستی نوێژ بکات ، پرسیاری لە خەڵکی مالەکە نەکرد قیبلە لەکوێ یە ؟ بەڵام کەوتە دڵی قیبلە لە فلانە ڕوویە ، نوێژی کرد بەرەو ئەو ڕووە ، پاشان بەدیارکەوت ڕووەو بێجگە لە قیبلە نوێژی کردووە ، ئەمەیان نوێژ دووبارە دەکاتەوە ، چونکە کەمتەرخەم بووە بۆ مەرجێک لە مەرجەکانی نوێژ بێ ئەوەی تەقوای خوا بکات بەگوێرەی توانا .

ئەگەر خاوەنی مال پێی بڵێن : قیبلە لێرەیە و نوێژی کرد ، پاشان بەدیارکەوت خاوەنی مال ھەڵەن ، لەم حالەتە ھیچی لەسەر نییە ، چونکە تەقوای خوای کردووە بە گوێرەی توانای خۆی ، چونکە خاوەنی مال دەزانێت و ڕووی داوەتە ئەم شوێنە ، لەسەری نییە لەمە زیاتر بپرسێت .

ئەگەر پرسیار لە مناڵ بكات و پێی بڵێت : قیبلە لەکوێ یە ؟ مناڵەكەش پێی گوت : قیبلە بەم شێوەیە ، پاشان بەدیار کەوت ھەڵە بووە نوێژ دووبارە دەکاتەوە ، چونکە مناڵ متمانەی پێناکرێت ، کەمتەرخەمە ئەگەر پشت بە وتەی مناڵ ببەستێت ، لەبەر ئەوە مرۆڤ ئەگەر دابەزی وەک میوان لە شوێنێک و ویستی نوێژ بکات دەبێت پرسیار لە خاوەنی مال بکات قیبلە لە کوێیە ؟ ھەتا تووش ھەڵە نەبێت . )) فتح ذي الجلال والإكرام (٢ /٢٩٣-٢٩٤) .

عبداللە بن عبدالرحمان ال بسام خوا بیپارێزێت دەفەرمووێت : (( ئەگەر کێشە بۆ مسافر دروست بوو لەسەر قیبلە ، نوێژی کرد و پاشان ھەڵەی بۆ ڕوون بووەوە ، نوێژی دروستە ، جا چ لە کاتی نوێژدا بزانێت ھەڵە بووە " واتە ھێشتا کاتی نوێژ ماوە " یان دوای کات . )) توضیح الأحکام (١٢/٢) .

———————————————————

Www.ferdaws.net