پرسیار: ئەگەر هەست نەکەیت شیرکت کردووە، یاخود کردەوەیەک بکەیت و بەهیچ شێوەیەک نەزانی شیرکت کردووە، لەو کاتەدا تاوانبار ئەبین؟
وەڵام: زانایان دەڵێن بەندە دەبێت لە شیرک بترسێت کە ئەمە ڕێگای یەکتاپەرستانە، پێغەمبەر درود و سەلامی خوای لێ بێت لە شیرک ترساوە و زۆرینەی دوعاکانی ئەوە بووە کە خوای گەورە دووری خاتەوە لە شیرک، وە ترسان لە شیرک چەند بەرووبووم بەرھەم دێنێت لەوانە:
(١) شارەزا دەبێت لە شیرک بە جۆرەکانیەوە، ھەتا تووشی نەبێت.
(٢) لەوانە دەبێت کە خۆی فێری تەوحید بکات بە ھەموو جۆرەکانییەوە، ھەتا ترسان لە شیرک لە دڵی دا جێگیر دەبێت و لە شیرک دەترسێت و بە گەورە دادەنێت و بەردەوام دەبێت لەسەر ئەمە.
(٣) ئەوەی لە شیرک دەترسێت دڵی بەردەوام دەبێت لەسەر گوێڕایەلی خوا و تەنھا ڕەزامەندی خوای دەوێت.
زانایان دەڵێن هەر کەسێک هەست نەکات شیرکی کردووە، یاخود کردەوەیەک دەکات و بەهیچ شێوەیەک نازانێ شیرکی کردووە، لەو کاتەدا تاوانبار نابێت ئەگەر کەمتەرخەم نەبێت لە خۆ شارەزا کردن لە تەوحید و شیرک.
عبدالرحمان بن ناصر السعدی ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (ئەگەر شیرک نەفی تەوحید بکات و خاوەنەکەی تووشی چوونە ناو ئاگر بکات و تێدا بمێنێتەوە ھەتا ھەتایی ئەگەر شیرکی گەورە بوو، وە بەختەوەری بەدەست ناھێت ئیلا بە سەلامەت بوون نەبێت لە شیرک، ئەوە حەقە بەندە لێی بترسێت بە گەورەترین ترس، وە ھەوڵ بدات بۆ لێی ڕزگار بوون و ڕاکردن لێی و خۆپاراستن لەو ڕێگا و ھۆکارانەی مرۆڤ تووش دەبێت و وە داوای سەلامەتی لەخوا بکات لە شیرک، ھەروەک پێغەمبەرانی ھەلبژێردراو ئەمەیان کردووە و باشترینی دروست کراوەکان بووینە، ....) القول السدید لاپەڕە ٢٥
صالح ال الشیخ خوا بیپارێزێت دەفەرمووێت: (ھەموو کەسێک کە تەوحیدی بە پوختی لەخۆی دا ھێنابێتەدی دەبێت لە شیرک بترسێت، لەبەر ئەوەی سەیدی ئەوانەی تەحقیقی تەوحیدیان کردووە محمد درود و سەلامی خوای لێ بێت زۆرینەی دوعایەکانی ئەوە بوو کە خوای گەورە دووری خاتەوە لە شیرک، وە ھەروەھا ئیبراھیم سەلامی خوای لێ بێت زۆرینەی دوعاکانی ئەوە بوو کە شیرک پێی نەگات و تووشی شیرک نەبێت یان تووشی پەیکەر پەرستی نەبێت.
باسی کردنی ئەم بابەتە لەگەڵ بابەتی پێشووتر گونجاو دیارە، ئەویش ئەوەیە تەحقیقی تەوحید لە لای خاوەنەکەی دەبێت ئیلا ئەوەی لەگەڵ بێت لە شیرک بترسێت، ...
ترسان لە شیرک چەند بەرووبووم بەرھەم دێنێت لەوانە:
(١) شارەزا دەبێت لە شیرک بە جۆرەکانیەوە، ھەتا تووشی نەبێت.
(٢) لەوانە دەبێت کە خۆی فێری تەوحید بکات بە ھەموو جۆرەکانییەوە، ھەتا ترسان لە شیرک لە دڵی دا جێگیر دەبێت و لە شیرک دەترسێت و بە گەورە دادەنێت و بەردەوام دەبێت لەسەر ئەمە.
(٣) ئەوەی لە شیرک دەترسێت دڵی بەردەوام دەبێت لەسەر گوێڕایەلی خوا و تەنھا ڕەزامەندی خوای دەوێت، ...) التمھید لاپەڕە ٥١ ــ ٥٢
صالح الفوزان خوا بیپارێزێت دەفەرمووێت: (بۆچی دانەری کتاب باسی بابەتی دژی تەوحیدی کردووە کە شیرکە، چونکە بەس نییە مرۆڤ تەوحید بزانێت و کردەوەی پێ بکات، بەلکو دەبێت ئیلا دژەکەی بزانێت کە شیرکە، لە ترسی ئەوەی نەوەک تووش ببێت و تەوحیدی پووچ ببێت، چونکە ئەوەی شتێک نەزانێت ئەگەری تووشی بوونی ھەیە، ھەروەک ئیمام عومەر خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت: "نزیکە بناغە و گرێی ئیسلام بڕوخێت ا ھەڵوەشێتەوە گرێ بە گرێ ئەگەر ئیسلامی کەسێک دروست بوو و جاھلیەت نەناسێت و نەزانێت " چونکە نازانێت کاری جاھلیەتە یان وا حساب دەکات شتێکی باشە کەچی لە کاروباری جاھلیەتە، بە نەزانینەکەی بە راستی تێکەل دەبێت، وە دەکات و لە جاھلیەتیشە، ھەروەھا بەم شێوەیە لەمە ترسناکتر ئەوەی شیرک نازانێت و چوونە ناو شیرک و جۆرەکانی، ....
نرخی لەش ساغی نازانێت ئیلا ئەوەی چێژی نەخۆشی کردووە، وە نرخی ڕووناکی نازانێت ئیلا ئەوەی تووشی تاریکی بووە، وە نرخی ئاو نازانێت ئیلا ئەوەی تێنوو بووە، وە بەم شێوەیە، نرخی خواردن نازانێت ئیلا ئەوەی تووشی برسییەتی بووە، نرخی ئەمانەت نازانێت ئیلا ئەوەی تووشی ترس بووە، وە نرخی تەوحید نازانێت و وە فەزلی تەوحید و وە تەحقیقی تەوحید ئیلا ئەوەی شیرک دەناسێت و دەیزانێت و وە کاروباری جاھلیەتیش ھەتا خۆی لێی دووربخاتەوە، وە پارێزگاری لە تەوحید بکات، لێرە ھەڵەی ئەوانە بەدیار دەکەوێ کە دەڵێن : پێویست ناکات خۆمان فێری بیروباوەڕی پووچ بکەین، واز لە معتزلە و جەھمی بھێنن، چونکە ئەوانە ھاتن و ڕۆیشتن، خەلک تەنھا فێری تەوحید بکەن بەسە، یان ھەندێکیان دەلێن فێری تەوحید مەکەن چونکە مناڵی فیطرەتن، وە پێگەیشتوونە لە ولاتی موسلمانان ، فێری کاروباری دونیا و پیشە و داھێنان بکەن و فێری شتی نوێ بکەن ، سەبارەت بە تەوحید فێر دەبن و بە دەستی دەھێنن بە فیطرەتی خۆیان، بەلێ ھەیە ئەمە دەڵێت، وە ھەندێک خەلکی تر دەلێن تێپەڕیون لە قۆناغی خوڕافی، چونکە ثەقافەتیان لایە و فێربووینە و ناکرێت دوای ئەمە شیرک پەیدا بکەن بۆ خوا، چونکە شیرک لە سەردەمی جاھلی ھەبوو، ...
ھەموو ئەمانە فێلی شەیتانە بۆ نەوەی ئادەم، واجبە ئێمە حەق بزانین، وە واجبە باطلیش بزانین، بۆ ئەوەی کردەوە بە حەق بکەین و خۆمان دووربخەینەوە لە ناحەق، لەبەر ئەوە دانەری کتاب بابەتێکی گرینگی باس کردووە ترسان لە شیرک، ...
یەکتاپەرست دەبێت لە شیرک بترسێت ، نابێت بڵێت: من یەکتاپەرستم و دەزانم تەوحید چییە ، شیرک ھیچ ترسناکی لەسەر من نییە، ئەمەیان لە شەیتانەوەیە و مرۆڤی تووشی لەخۆبایی بوون کردووە، ...) إعانة المستفيد .
ابن تیمییە ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (وتەی دروست ئەوەیە ھەروەک فەرموویەتی ، چونکە تەواوی ئیسلام فەرمان کرد بە چاکەیە و نەھی کرد لە خراپەیە و تەواوی ئەمەیان بە جیھاد کردنە لە ڕێگای خوا، ھەر کەسێک پێ بگات لە باشی بێجگە لە باشی نازانێت و دەکرێ زانستی نەبێت بە خراپە و زیانی، ...)