دەقی وەڵام:

وەڵام: سەرەتا زانایان دەڵێن چوواندن چوار ڕوکنی ھەیە:

(١) لێچوو .

(٢) لەوچوو.

(٣) ڕووی چوواندن.

(٤) ئەداتی چوواندن.

کەواتە مرۆڤ دەبێت سەیری چوواندن بکات، ئایا لە چ ڕوویەکەوە چوواندوویەتی، لە ھەندێک ھاوەڵان نقل کراوە کردەوەی خۆیان چوواندووە بە ئاژەڵ، لەوانە عەمماری کوڕی یاسر، بەلام ڕووی چواندن خۆ گەوزاندن بوو لەناو خۆڵ، چونکە مرۆڤ خۆی ناچووێنێ بە شتێک بە شێوەی زەم.

قال عمار بن ياسر رضي الله عنه: (بَعَثَنِي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي حَاجَةٍ، فَأَجْنَبْتُ فَلَمْ أَجِدِ المَاءَ، فَتَمَرَّغْتُ فِي الصَّعِيدِ كَمَا تَمَرَّغُ الدَّابَّةُ) رواه البخاري (٣٤٧)، ومسلم (٣٦٨) .

ڕاستە فەرموودە ھاتووە ئافرەت و گوێ درێژ و سەگی ڕەش نوێژ بەتال دەکەنەوە ئەگەر بە پێش نوێژ خوێن دا تێپەر ببن ، بەڵام مانای ئەوە نییە ئافرەت لە پلەی نزم ببێتەوە و لە ڕیزی ئەم دوو ئاژەڵە بێت.

عن أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (يَقْطَعُ الصَّلاَةَ الْمَرْأَةُ وَالْحِمَارُ وَالْكَلْبُ ، وَيَقِي ذَلِكَ مِثْلُ مُؤْخِرَةِ الرَّحْلِ) رواه مسلم (٥١١)

سەبارەت بە وتەی عائشة کە دەفەرمووێت: (شَبَّهْتُمُونَا بِالحُمُرِ وَالكِلاَبِ) رواه البخاري (٥١٤).

مەبەستی عائیشە مطلق نەبوو، کاتێک گوێی لە فەرموودە بوو گوتی: (شَبَّهْتُمُونَا بِالحُمُرِ وَالكِلاَبِ)، مەبەستی ئەوە بوو ئایا ئێوە ئێمەمان چوواند بە گوێ درێژ و سەگ بۆ نوێژ بەتال کردنەوە، چونکە عائیشە ڕای وابوو ئافرەت نوێژ بەتال ناکاتەوە. ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (وتەی عائیشە خوا لێی ڕازی بێت: "شبهتمونا بالکلاب" وەڵامەکەی ئاسانە ئەویش ئەوەیە دەگوترێ: پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم مەبەستی کەم کردنی قەدری ئافرەت نەبوو ئافرەت وەک سەگ و گوێ درێژ بێت، بەڵام لەبەر ئەوە نوێژ خوێن ڕووی لەخوایە، وە تێپەڕ بوونی ئافرەت بە پێش نوێژ ترسی ئەوەی هەیە تووشی فیتنە بێت و دڵی بە ئافرەتەکەوە پەیوەست بێت، ئەمە لە بابەتی ئیهانە کردن و بە کەم دانانی ئافرەت نییە) فتح ذي الجلال والإکرام (٢/٤٤١-٤٤٢).

دڵ ئەگەر پیس و وێران بوو تووشی ئەم گومان و لێکدانەوە خراپانە دەبێت بەرامبەر بە ئایەت و فەرموودە پەنا بە خوا، بۆیە موسلمان دەبێت تەقوای خوا بکات و گومان باش بە خوا و پێغەمبەر ببات و ڕەوشتی هەبێت بەرامبەر قورئان و سونەت.