دەقی وەڵام:

وەڵام: سەبارەت بە خضر پێغەمبەر بووە یان وەلی بووە، جیاوازی هەیە لەنێوان زانایان دوو وتە هەیە:

یەکەم: هەندێک زانا بۆ ئەوە چوون وەلی بووە، بەڵگە:

(١)لە قورئان باسی نەکردووە پێغەمبەرە، بەڵکو بە بەندە وەسف کراوە، ئەگەر پێغەمبەر بوایا باسی دەکرد بەڕوونی.

دووەم: زۆربەی زانایان بۆ ئەوە چوون پێغەمبەرە بووە، بەڵگە:

(١)خوای گەورە دەفەرمووێت: (فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا) {الکهف:٦٥}. ئەم ئایەتە بەڵگەیە خضر پێغەمبەر بووە، ڕووی کردنە بەڵگە:

أ-ڕەحمەت لێرە ڕەحمەتی پێغەمبەرایەتی یە.

ب-ئەو زانستەی پێدراوە وەحی بووە لە لایەن خوای گەورەوە.

(٢)خوای گەورە دەفەرمووێت: (قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَنْ تُعَلِّمَنِي مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً * قَالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِي صَبْراً * وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً * قَالَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ صَابِراً وَلا أَعْصِي لَكَ أَمْراً * قَالَ فَإِنْ اتَّبَعْتَنِي فَلا تَسْأَلْنِي عَنْ شَيْءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْراً) {الکهف:٦٦-٧٠}.

ئەم ئایەتانە بەڵگەن خضر پێغەمبەر بووە، ڕووی کردنە بەڵگە:

أ-ئەگەر پێغەمبەر نەبوایا معصوم نەدەبوو.

ب-شوێن کەوتنی موسا بەڵگەیە خضر پێغەمبەر بووە.

(٣)خضر مناڵی کوشتووە، ئەمە ناکرێت ئیلا بە ڕێگای وەحی نەبێت.

(٤)کاتێك خضر تأویلی کردەوەکانی خۆی بۆ موسا باسکرد، گوتی: (رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ذَلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْتَطِعْ عَلَيْهِ صَبْراً){الکهف:٨٢}.

هیچی لەخۆیەوە نەکردووە، بەڵکو فەرمان پێیکراوە و وەحی بۆی هاتووە.

(٥)ڕاستە بە بەندە وەسف کراوە، بەڵام مانای ئەوە نییە پێغەمبەر نییە، چونکە بەڵگەکان ڕوون و ئاشکران، وە وەسفی پێغەمبەرانی تریش کراون بەندە،

محمد الأمین الشنقطی ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (بەم هەموو شتانە: کوشتنی گەنجەکە و کەشتی خراپ کردن و وتەی: "وما فعلته عن أمري" بەڵگەی ڕوون و ئاشکران لەسەر پێغەمبەرایەتی خضر، رازی لە تەفسیر خۆیدا ئەم وتەیە دەداتە پاڵ زۆربەی زانایان) أضواء البیان (٣/٣٢٦).

وتەی ڕاست خضر پێغەمبەر بووە، واللە أعلم.