دەقی وەڵام:

وەڵام: جیاوازی هەیە لەنێوان زانایان سەبارەت بە بسم اللە ئایا ئایەتێکە لە سورەتی فاتیحە یان نە، سێ وتە هەیە:

یەکەم: هەندێک زانا بۆ ئەوە چوون بسم اللە ئایەتێکە لە سورەتی فاتیحە، کە ئەمە وتەی قورئان خوێنەکانی مەککە و کوفەیە، وە وتەی شافعی و وتەیەکە لە وتەکانی ئەحمەد، بەڵگە:

(١)عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (إِذَا قَرَأْتُمُ الْفَاتِحَةَ فَاقْرَءُوا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، فَإِنَّهَا إِحْدَى ءَايَاتِهَا) رَوَاهُ الدَّارَقُطْنِيُّ وَصَوَّبَ وَقْفَهُ.

واتە: لە ئەبو هوڕەیڕە خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت: پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم فەرمووی: (ئەگەر فاتیحەتان خوێند بسم اللە الرحمان الرحیم بخوێنن، چونکە ئایەتێکە لە ئایەتەکانی سورەتی فاتیحە).

(٢)عَنْ نُعَيْمٍ الْمُجْمِرِ قَالَ: صَلَّيْتُ وَرَاءَ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُ فَقَرَأَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، ثُمَّ قَرَأَ بِأُمِّ الْقُرْءَانِ حَتَّى إِذَا بَلَغَ وَلا الضَّالِّينَ قَالَ: ءَامِينَ وَيَقُولُ كُلَّمَا سَجَدَ وَإِذَا قَامَ مِنَ الْجُلُوسِ: اللَّهُ أَكْبَرُ، ثُمَّ يَقُولُ إِذَا سَلَّمَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنِّي لأَشْبَهُكُمْ صَلاةً بِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، رَوَاهُ النَّسَائِيُّ وَابْنُ خُزَيْمَةَ.

واتە: لە نُعَيْمٍ الْمُجْمِرِ دەگێڕنەوە خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت: نوێژم کرد بەدوای ئەبو هوڕەیڕە خوا لێی ڕازی بێت بسم اللە الرحمان الرحیم ی خوێند، پاشان سورەتی فاتیحەی خوێند هەتا گەیشتە وَلا الضَّالِّينَ گوتی: ءَامِينَ، هەر کاتێک سوجدەی بردبا و هەستابوایەوە لە سوجدە اللە أکبر ی دەگوت، پاشان دوای سەلام دانەوە دەیگوت: (سوێند بەوەی نەفسی منی بەدەستە نوێژی من لەهی هەمووتان زیاتر لە نوێژی پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم دەچێت).

خویندنەوەی بسم اللە بە دەنگ بەڵگەیە ئایەتێکە لە سورەتی فاتیحە.

(٣)نووسینی بسم اللە لە قورئان بەڵگەیە بسم اللە ئایەتێکە لە سورەتی فاتیحە، ئەگەر ئایەت نەبوایا هاوەڵان نەیان دەنووسی،

دووەم: هەندێک زانای تر بۆ ئەوە چوون بسم اللە ئایەتێک نییە لە فاتیحە و سورەتی تر، بەڵکو ئایەتێکی سەربەخۆیە نووسراوە بۆ جیاکردنەوەی سورەتەکان لە یەکتری و تەبەڕوک کردن بە خوێندنەوەی، بێجگە لە سورەتی التوبة نەبێت بسم اللە ی تێدا نییە، کە ئەمە وتەی ئەبو حەنیفە و وتەیەکە لە وتەکانی ئەحمەد و ابن تیمیەیە، بەڵگە:

(١)عن أبي هُرَيرةَ رضيَ اللهُ عنه، قال: قال رسولُ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم: (قال اللهُ تعالى: قسَمْتُ الصَّلاةَ بيني وبين عبدي نِصفينِ، ولعبدي ما سأَلَ، فإذا قال العبدُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، قال اللهُ: حمِدَني عبدي، فإذا قال: الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، قال اللهُ: أثنى علَيَّ عبدي، فإذا قال: مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ، قال: مجَّدَني عبدي، فإذا قال: إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ، قال: هذا بيني وبين عبدي، ولعبدي ما سأَل، فإذا قال: اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ، قال: هذا لعبدي، ولعبدي ما سأَل) رواە مسلم (٣٩٥).

ڕووی کردنە بەڵگە:

أ-لەم فەرموودەیە باسی بسم اللە نەکردووە، بەڵگەیە بسم اللە ئایەتێک نییە لە سورەتی فاتیحە.

ب-هەموو زانایان یەک دەنگن فاتیحە حەوت ئایەتە، بۆ مانا و کورتی و درێژی ئایەتەکان گونجاوە بەم شێوەیە بێت: ١-(الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ).

٢-(الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ).

٣-(مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ).

٤-(إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ).

٥-(اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ)

٦-(صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ)

٧-(غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ)



ئیمام النووی ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (ئەم فەرموودەیە روون و ئاشکرایە کە بسم اللە ئایەتێک نییە لە سورەتی فاتیحە) شرح صحیح مسلم (٣/٣٤٦).

(٢)عن أنسِ بنِ مالكٍ رضيَ اللهُ عنه، قال: (صلَّيتُ خلفَ النبيِّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم، وأبي بكرٍ، وعمرٍ؛ فكانوا لا يذكُرونَ بسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ في أوَّلِ قراءةٍ، ولا في آخِرِها) رواە مسلم (٣٩٩).

خوێندنەوەی بسم اللە بە نهێنی بەڵگەیە بسم اللە ئایەتێک نییە لە سورەتی فاتیحە.

سێیەم: هەندێک زانای تر بۆ ئەوە چوون بسم اللە ئایەت نییە لە فاتیحە و سورەتی تر بە مطلقی، کە ئەمە وتەی ئیمام مالکە، بەڵگە:

(١)گوتنی بسم اللە بە نهێنی لەناو نوێژدا بەڵگەیە ئایەتێک نییە لە سورەتی فاتیحە.

(٢)فەرموودەی ئەبو هورەیڕە ڕوون و ئاشکرایە بسم اللە ئایەتێک نییە لە سورەتی فاتیحە.

(٣)بوونی جیاوازی نێوان زنایان سەبارەت بەوە بسم اللە ئایەتێکە لە سورەتی فاتیحە یان نە، ئەمە بەڵگەیە بسم اللە ئایەتێک نییە لە سورەتی فاتیحە، چونکە قورئان پارێزراوە، ئەگەر لەلایەن بێجگە لەخواوە بێت جیاوازی دەبێت، خوای گەورە دەفەرمووێت: (أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا) {النساء:٨٢}.

ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (وتەی ڕاست بسم اللە ئایەتێک نییە لە سورەتی فاتیحە، ئەگەر ئایەتێک نەبێت مامەلەی فاتیحەی لەگەڵ ناکەیت، لەبەر ئەوە پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم و ئەبو بەکر وعومەر بە دەنگ بسم اللە یان نەدەگوت، ئەگەر ئایەتێک بوایا لە فاتیحە بە دەنگ دەیان گوت، بە دەنگ نەیان گوتووە چونکە ئایەتێک نییە لە فاتیحە) فتح ذي الجلال والإکرام (٣/١٦٠-١٦١).

وتەی ڕاست وتەی دووەمە، واللە أعلم.