دەقی وەڵام:

وەڵام:جیاوازی هەیە لەنێوان زانایان سەبارەت بەوە بسم اللە بە نهێنی دەڵێیت یان بە ئاشکرا، سێ وتە هەیە:

یەکەم: هەندێک زانا بۆ ئەوە چوون نابێت بسم اللە بە دەنگ بخوێندرێ، بەڵکو بە نهێنی دەخوێنی، کە ئەمە وتەی ئیمام ئەحمەد و ابن تیمییە و ابن باز و ابن عثیمینە، بەڵگە:

(١)عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ كَانُوا يَفْتَتِحُونَ الصَّلاةَ بِـالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

واتە: لە ئەنەس دەگێڕنەوە خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت: پێغەمبەرصلی اللە علیە وسلم و ئەبو بەکر و عومەر نوێژیان دەست پێ دەکرد بە الحمدللە رب العالمین.

زَادَ مُسْلِمٌ: لا يَذْكُرُونَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ فِي أَوَّلِ قِرَاءَةٍ وَلا فِي ءَاخِرِهَا.

واتە: ڕیوایەتی موسلیم ئەمەی زیاد کردووە: بسم اللە الرحمان الرحیم ی نەدەگوت لە سەرەتایی قورئان خوێندنەوە و کۆتایی قورئان خوێندنەوە.

وَفِي رِوَايَةٍ لِأَحْمَدَ وَالنَّسَائِيِّ وَابْنِ خُزَيْمَةَ: لا يَجْهَرُونَ ‏بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ.

واتە: ڕیوایەتی أحمد و نسائي و ابن خزیمة دەفەرمووێت: (بسم اللە الرحمان الرحیم ی بە دەنگ نە دەگوت). وَفِي أُخْرَى لِابْنِ خُزَيْمَةَ: كَانُوا يُسِرُّونَ.

واتە: ڕیوایەتی ابن خزیمە دەفەرمووێت: بسم اللە الرحمان الرحیم ی بە نهێنی دەگوت.

ئەم فەرموودەیە بەڵگەیە پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم و هەر سێ خەلیفەکان بسم اللە یان بە نهێنی خوێندووە.

(٢)عن الأَسودِ قال: (صلَّيتُ خلفَ عمرَ سبعين صلاةً فلم يجهَرْ فيها بـ: "بسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ") رواه ابن أبي شيبة في (المصنف) (١/٤١١)، وابن المنذر في (الأوسط) (١٣٦١) جوَّد إسناده ابن رجب في (فتح الباري) (٤/٣٧٨).

(٣)عن عبداللە بن مغفل قال: (سمعني أبي وأنا أقول: بسم اللە الرحمان الرحیم، فقال: (أي بني إیاك والحدث، قال: ولم أر أحدا من أصحاب رسول اللە صلی اللە علیە وسلم کان أبغض إلیە الحدث في الإسلام یعني منە، قال: وصلیت مع النبي صلی اللە علیە وسلم ومع أبي بکر وعمر ومع عثمان فلم أسمع أحدا یقولها فلا تقلها، إذا أنت صلیت فقل: الحمدللە رب العالمین) أخرجە الترمذي (٢٣٣)، والنسائي (٢/١٣٧)، وابن ماجە (٨١٥)، أحمد (٢٧/٣٤٢)، وحسنە الترمذي.

دووەم: هەندێک زانای تر بۆ ئەوە چوون سونەتە بە جهری بسم اللە بخوێنی، کە ئەمە وتەی شافعی یە، بەڵگە:

(١)عَنْ نُعَيْمٍ الْمُجْمِرِ قَالَ: صَلَّيْتُ وَرَاءَ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُ فَقَرَأَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، ثُمَّ قَرَأَ بِأُمِّ الْقُرْءَانِ حَتَّى إِذَا بَلَغَ وَلا الضَّالِّينَ قَالَ: ءَامِينَ وَيَقُولُ كُلَّمَا سَجَدَ وَإِذَا قَامَ مِنَ الْجُلُوسِ: اللَّهُ أَكْبَرُ، ثُمَّ يَقُولُ إِذَا سَلَّمَ: وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنِّي لأَشْبَهُكُمْ صَلاةً بِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، رَوَاهُ النَّسَائِيُّ وَابْنُ خُزَيْمَةَ.

واتە: لە نُعَيْمٍ الْمُجْمِرِ دەگێڕنەوە خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت: نوێژم کرد بەدوای ئەبو هوڕەیڕە خوا لێی ڕازی بێت بسم اللە الرحمان الرحیم ی خوێند، پاشان سورەتی فاتیحەی خوێند هەتا گەیشتە وَلا الضَّالِّينَ گوتی: ءَامِينَ، هەر کاتێک سوجدەی بردبا و هەستابوایەوە لە سوجدە اللە أکبر ی دەگوت، پاشان دوای سەلام دانەوە دەیگوت: (سوێند بەوەی نەفسی منی بەدەستە نوێژی من لەهی هەمووتان زیاتر لە نوێژی پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم دەچێت).

ئەم فەرموودەیە ڕوون و ئاشکرایە کە سونەتە بسم اللە بە دەنگ بخوێنی.

سێیەم: هەندێک زانای تر بۆ ئەوە چوون نوێژ خوێن بە ئارەزووی خۆیەتی بۆ خوێندنی بسم اللە بە نهێنی و ئاشکرا، کە ئەمە وتەی إسحاق بن راهویە و ابن حزمە، بەڵگە:

(١)فەرموودە هاتوون بۆ خوێندنەوەی بسم اللە بە دەنگ و بە نهێنی، ئەمە بەڵگەیە هەردووکیان دروستن.

وتەی ڕاست وتەی یەکەم، چونکە:

(١)فەرموودەی ئەنەس ڕوون و ئاشکرایە کە پێغەمبەر صلی اللە علیە وسلم و هەر سێ خەلیفەکان بسم اللە یان بە نهێنی خوێندووە، ئەنەس لە حضر و سەفەر خزمەتی پێغەمبەری کردووە صلی اللە علیە وسلم، وە نەفی بە دەنگ گوتنی بسم اللە کردووە لەسەر زانست.

(٢)سەبارەت بە فەرموودەی نعیم بن مجمر دوو وەڵام هەیە:

أ-فەرموودەکە معلولە.

ب-ئەگەر فەرموودەکە صحیح بێت دەڵێین ڕوون و ئاشکرا نییە، بەڵکو ئاماژەیە بۆ ئەوە بسم اللە ی خوێندووە، ئەگەر بە ئاشکرایی بسم اللە گوتبێت دەڵێین لەوانەیە لەبەر ئەوە بە دەنگ خوێندبێت بۆ ئەوەی خەڵک فێر بکات دەبێت بسم اللە بخوێنی، یان لەوانەیە بە دەنگ خوێندبێت مأموم لە نزیکەوە گوێی لێ بووبێت نەک لە دوورەوە، ئەو کاتە بەمە ناڵێن جهر.

ابن تیمییە ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (هەموو زانایانی فەرموودە یەک دەنگن لەسەر ئەوە هیچ فەرموودەی ڕوون و ئاشکرا نەهاتوون لەسەر بسم اللە گوتن بە دەنگ) مجموع الفتاوی (٢٣/٤١٥).

ابن باز ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (باشتر واتە بسم اللە بە نهێنی بڵێی، لەبەر وتەی ئەنەس خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت: "كان النبيُّ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم وأبو بكر وعمر رضي الله عنهما لا يجهرون بـ: «بسم الله الرحمن الرحيم»، ئەگەر مرۆڤ هەندێک جار بە ئاشکرا بڵێ بۆ فێربوون هیچی تێدا نییە، چونکە لە ئەبو هوڕەیڕە جێگیر بووە لەسەر ئەمە) مجموع فتاوى ابن باز (٢٩/٢٤٤).

صالح الفوزان خوا بیپاریزێت دەفەرمووێت: (زۆربەی بەڵگەکان لەسەر ئەوە هاتوون نابێت دەنگ بەرز بکەیتەوە کاتی گوتنی بسم اللە، ئەگەر هەندێک جار بە دەنگ بخوێنێ هیچی تێدا نییە لەبەر ئەم فەرموودەیە) تسهیل الألمام (٢/٢٢٥).