دەقی وەڵام:

وەڵام: خوای گەورە دەفەرمووێت: (فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَاداً وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ){البقرة:٢٢}.

واتە: (جا کەواتە هاوتا بۆ خوا دامەنێن لە پەرستنەکانتاندا، لە حاڵێکدا ئێوەش دەزانن کە خوا هاوتای نیە.)

قال ابن عباس في الآية: الأنداد: هو الشرك أخفى من دبيب النمل على صفاة سوداء في ظلمة الليل؛ وهو أن تقول: والله، وحياتك يا فلان وحياتي، وتقول: لولا كليبة هذا لأتانا اللصوص، ولولا البط في الدار لأتانا اللصوص، وقول الرجل لصاحبه: ما شاء الله وشئت، وقول الرجل: لولا الله وفلان. لا تجعل فيها فلاناً هذا كله به شرك) رواه ابن أبي حاتم.

ابن عباس خوا لێی ڕازی بێت سەبارەت بەم ئایەتە دەفەرمووێت: الأنداد: هاوتا، شەریک بۆ دانانە، ئەوەش شاراوەترە لە تەپەی قاچی مێروولەیەک لەسەر بەردێکی سافی ڕەش لە شەوەزەنگدا، ئەوەش ئەم چوار نموونانە دەگرێتەوە، کە بڵێیت:

(١) سوێند بەخوا و ژیانی تۆ ئەی فڵان، یان سوێد بە ژیانی خۆم.

(٢) یان بڵێیت: ئەگەر سەگەکە نەبوایا دزەکان دەهاتنە سەرمان، ئەگەر مراوی یەکە لەم ماڵە نەبوایا، دزەکان دەهاتنە سەرمان.

(٣) یان ئەوەش کە پیاوێک بە هاوەڵەکەی بڵێت: ئەگەر خوا ویستی و تۆش ویستت.

(٤) یان وتەی پیاوێک کە دەڵێت: ئەگەر خوا و فڵان کەس نەبوونایە.

نەکەی ناوی فڵان بخەیتە ڕیزی ناوی خواوە، ئەمانە هەمووی شەریک دانانی پێوەیە.

ئەم ئەثەرە بەڵگەیە هەموو ئەم وتانەی ابن عباس باسی کردووە کە بەسەر زمانی خەڵکدا دێن شیرکن بەڵام شیرکی بچووکن، پێیان دەڵێن شیرک لە وتەدا، ئەگەر چی بەدڵ مەبەستی نەبێت.

صالح الفوزان خوا بیپارێزێت دەفەرمووێت: (ئەم وتانەی ابن عباس باسی کردووە کە بەسەر زمانی خەڵکيدا دێن شیرکن، بەڵام شیرکی بچووکن، پێیان دەڵێن شیرک لە وتەدا ئەگەر چی بەدڵ مەبەستی نەبێت، ئەمەیان لە هاوتا دانانە بۆ خوا.) إعانة المستفيد(٢/٢٢٠).

وجاء عن إبراهيم النخعي، أنه يكره أن يقول: أعوذ بالله وبك، ويجوز أن يقول: بالله ثم بك. قال: ويقول: لولا الله ثم فلان، ولا تقولوا: لولا الله وفلان.

واتە: ئیبراهیمی نەخەعی بە مەکروهی زانیوە (واتە: بە حەڕامی زانیوە، چونکە پێشینەکان وشەی مەکروهیان بەکاردەهێنا بۆ حەڕام کە پیاوێک بڵێت: پەنا بەخوا و بە تۆ، وا بە دروستی زانیوە کە بڵێت: پەنا بەخوا پاشان به تۆ، دەبێت بڵێیت: ئەگەر خوا پاشان فڵان نەبوایە، وه نابێت بڵێيت: ئەگەر خوا و فڵان نەبونایە.

دەبێیت بڵێیت ئەگەر خوا نەبوایا پاشان تۆ نەمدەتوانی ڕزگاربم، چونکە ئەمە شیرکە لە وتەدا، نابێت بڵێت: ئەگەر خوا نەبوایا و تۆش نەبوایا نەمدەتوانی ڕزگاربم، چونکە کەسەکەی کردۆتە شەریک لەگەڵ خوا بە گوتنی پیتی ( الواو)، چونکە دەلالەت لەسەر یەکسانی دەکات جۆرێکە لە جۆرەکانی شیرک.