دەقی وەڵام:

وەڵام: سەرەتا واجبە لەسەر موسڵمان تەسلیم بێت بۆ هەموو شتێک لە پێغەمبەری خوا جێگیر بووە لە وتە و کردەوە، جا حیکمەتی بزانێت یان نەزانێت.

سەبارەت بە فرەژنی هەموو زانایان یەک دەنگن لەسەر فرەژنی، هیچ گومانی لەسەر نییە، بەڵکو هەموو دینەکان یەک دەنگن لەسەر فرەژنی، فرەژنی پێش ئیسلام ھەبووە بەڵکو سنوریشی بۆ دانەنرابوو، بەلام ئیسلام ھات سنوری بۆ فرەژنی دانا و مەرجی دانا. سەبارەت بەم فەرموودەیە: 

عن الْمِسْوَر بْنَ مَخْرَمَةَ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ خَطَبَ بِنْتَ أَبِي جَهْل، وَعِنْدَهُ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ. فَلَمَّا سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَاطِمَةُ أَتَتْ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَتْ لَهُ: إِنَّ قَوْمَكَ يَتَحَدَّثُونَ أَنَّكَ لَا تَغْضَبُ لِبَنَاتِكَ، وَهَذَا عَلِيٌّ نَاكِحًا ابْنَةَ أَبِي جَهْلٍ.

فَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَسَمِعْتُهُ حِينَ تَشَهَّدَ يَقُولُ: (أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّي أَنْكَحْتُ أَبَا الْعَاصِ بْنَ الرَّبِيعِ فَحَدَّثَنِي فَصَدَقَنِي، وَوَعَدَنِي فَوَفَى لِي، وإِنَّمَا فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي يُؤْذِينِي مَا آذَاهَا، وَإِنَّهَا وَاللَّهِ لَا تَجْتَمِعُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ وَبِنْتُ عَدُوِّ اللَّهِ عِنْدَ رَجُلٍ وَاحِدٍ أَبَدًا). قَالَ: فَتَرَكَ عَلِيٌّ الْخِطْبَةَ. رواه البخاري (3110)، ومسلم (2449).

زانایان دەڵێن پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم قەدەغەی عەلی کوڕی ئەبو تالبی کرد بۆ ژن هێنان بەسەر کچ لەبەر چەند شتێک: یەکەم: ئەم ژن هێنانە بەسەر فاطمە ئازاردانە بۆی، و ئازاردانی فاطمەش ئازاردانی پێغەمبەری خوایە، و ئازاردانی پێغەمبەری خواش حەڕامە لە تاوانە گەورەکانە.

پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم دەفەرمووێت: (وإِنَّمَا فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي، يُؤْذِينِي مَا آذَاهَا).

دووەم: لەبەر ترسی فیتنە بەسەر فاطمە و دینەکەی، بۆیە پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم دەفەرمووێت: (وَأَنَا أَتَخَوَّفُ أَنْ تُفْتَنَ فِي دِينِهَا). رواە البخاری (١١٣٠)، ومسلم (٩٤٤٢).

غیرە شتێکە لە سروشتی ئافرەت هەیە، ترسی ئەوە هەبوو تووشی غیرە بێت کردەوەیەک بکات شایستەی ئەو نەبێ کە لە گەورە ئافرەتەکانی جیهانە.

سێیەم: شتێکی خراپ و ناشیرینە کچی پێغەمبەری خوا و دوژمنی خوا پێکەوە کۆبکرێنەوە لای پیاوێک، بۆیە پێغەمبەری خوا دەفەرمووێت: (وَإِنَّهَا وَاللَّهِ لَا تَجْتَمِعُ بِنْتُ رَسُولِ اللَّهِ، وَبِنْتُ عَدُوِّ اللَّهِ عِنْدَ رَجُلٍ وَاحِدٍ أَبَدًا).

چوارەم: وەک بەگەورە دانانی فاطمە و پلە و پایەکەی.

ابن حبان ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (ئەم کردەوەیە ئەگەر عەلی بیکردبا "ئافرەتی تری بەسەر فاطمە هێنابا" دروست بوو، پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم پێی باش نەبووە وەک بەگەورە دانانی فاطمە نەک حەڕام بێت ئەم کردەوەیە). صحيح ابن حبان (15/407).

ابن حجر ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (ئەوەی دیار بێت دوور نییە ئەمە لە تایبەتمەندی کچەکانی پێغەمبەری خوایە صلى الله عليه وسلم کە نابێت ئافرەتی تر بەسەریان بهێنن، یان لەوانەشە تایبەت بێت بە فاطمە ڕەزای خوای لێ بێت). فتح الباري (9/329).