دەقی وەڵام:

وەڵام: عَنْ جُذَامَةَ بِنْتِ وَهْبٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: حَضَرْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ﷺ) فِي أُنَاسٍ وَهُوَ يَقُولُ: (لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ أَنْهَى عَنِ الْغِيلَةِ، فَنَظَرْتُ فِي الرُّومِ وَفَارِسَ فَإِذَا هُمْ يُغِيلُونَ أَوْلادَهُمْ فَلا يَضُرُّ ذَلِكَ أَوْلادَهُمْ شَيْئًا)، ثُمَّ سَأَلُوهُ عَنِ الْعَزْلِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ): (ذَلِكَ الْوَأْدُ الْخَفِيُّ). رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

واتە: لە جذامة بنت وهب دەگێڕنەوە خوا لێی ڕازی بێت فەرمووی: ئامادەی مەجلیسی پێغەمبەری خوا (ﷺ) بووم لەناو خەڵکانێک دەیفەرموو: (نیازم وابوو نەهی بکەم لە جووت بوون لە کاتی سک پڕی و شیردان، سەیری ڕۆم و فارسم کرد ئەوان لەم حالەتە دەچوونە لای خێزانەکانیان هیچ زیان بە مناڵیان نەدەگەیشت)، پاشان پرسیار خۆ گرتنەوەیان کرد لە مناڵ بوو، پێغەمبەری خوا فەرمووی: (ئەمەیان زیند بەچاڵکردنی شاراوەیە).

فەرموودەکە بەڵگەیە حەرامە خۆ بگریتەوە لە مناڵ بوون، لەبەر ئەوەی پێغەمبەری خوا (ﷺ) بە زیندە بەچاڵکردنی بچووکی وەسف کردووە، هەروەها زیندە باچالکردنیش عادەتی سەردەمی نەزانین بوو ئیسلام هات حەرامی کرد، لەسەر ئەمە (عزل)یش حەرامە، کە ئەمە وتەی ابن حزمە و کۆمەڵێک زانای تر.

(عزل): ئەوەیە جووت بوون لەگەڵ ئافرەت ئەنجام دەدەیت و ئاوەکە فڕێ دەدەیتە دەرەوە، بۆ ئەوەی مناڵ نەبێت یان ئافرەت سکپڕ نەبێت، فەرموودەی تری صحیح هاتوون بەڵگەن کە (عزل) دروستە،  کە ئەمە وتەی هەر چوار مەزهەبەکانە، لەوانە:

- عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَجُلًا قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ لِي جَارِيَةً وَأَنَا أَعْزِلُ عَنْهَا وَأَنَا أَكْرَهُ أَنْ تَحْمِلَ، وَأَنَا أُرِيدُ مَا يُرِيدُ الرِّجَالُ وَإِنَّ الْيَهُودَ تَحَدَّثُ أَنَّ الْعَزْلَ الْمَوْءُودَةُ الصُّغْرَى، قَالَ: (كَذَبَتِ الْيَهُودُ، لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَخْلُقَهُ مَا اسْتَطَعْتَ أَنْ تَصْرِفَهُ) رَوَاهُ أَحْمَدُ وَأَبُو دَاوُدَ وَاللَّفْظُ لَهُ، وَالنَّسَائِيُّ وَالطَّحَاوِيُّ، وَرِجَالُهُ ثِقَاتٌ.

واتە: لە أبي سعید الخدري دەگێڕنەوە خوا لێی ڕازی بێت پیاوێک وتی: ئەی نێردراوی خوا (ﷺ) من جاریەیەکم هەیە خۆمی لێ دەگرمەوە لە مناڵ بوون و پێم خۆش نییە حەملی ببێت، من ئەوەم دەوێت ئەوەی پیاو دەیەوێت، جولەکە بە منیان وت خۆ گرتنەوە لەوەی ئافرەت مناڵی نەبێت زیند بەچاڵکردنی بچووکە، پێغەمبەری خوا فەرمووی: (جوولەکە درۆ دەکەن، ئەگەر خوای گەورە بییەوێت دروستی بکات کەس ناتوانێت لابدات و قەدەغە بکات).

- عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كُنَّا نَعْزِلُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ (ﷺ) وَالْقُرْءَانُ يَنْزِلُ، وَلَوْ كَانَ شَيْئًا يُنْهَى عَنْهُ لَنَهَانَا عَنْهُ الْقُرْءَانُ، مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

واتە: لە جابر دەگێڕنەوە خوا لێی ڕازی بێت فەرمووی: ئێمە لەسەردەمی پێغەمبەری خوا (ﷺ) خۆمان دەگرتەوە لە مناڵ بوو و قورئانیش دادەبەزی، ئەگەر شتێک نەهی لە ئێمە کردبا ئەوە قورئان نەهی لە ئێمە دەکرد. 

فەرموودەکە بەڵگەیە بۆ پوچ کردنەوەی وتەی جولەکەکان، لەبەر ئەوەی ئەوان وتیان: (عەزل زیندە بەچاڵکردنی بچووکە)، پێغەمبەری خوا (ﷺ) فەرمووی: (کذبت الیهود)، ظاهری ئەم فەرموودەیە پێچەوانەی فەرموودەی پێشووترە: (الوأد الخفي)، جمع لەنێوان ئەم دوو فەرموودەیە ئەوەیە ابن قیم فەرموویەتی: جوولەکە گومانیان وابوو کە بە عەزل کردن هەرگیز حەمل دروست نابێت، وەک بڕینی نەسەب وایە، پێغەمبەری خوا (ﷺ) بەدرۆی خستنەوە بەوەی کە عەزل نابێتە ڕێگر ئەگەر خوای گەورە ویستی دروستی بکات، شەوکانیش دەفەرمووێت ئەمە جمعێکی بەهێزە. (تهذیب مختصر السنین) (٣/٨٥)، (نیل الأوطار) للشوکانی (٦/٢٢٣).