پرسیار // شیرک چییە ؟ وە چەند جۆری ھەیە ؟
وەلام // صالح ال الشیخ خوا بیپارێزێت دەفەرمووێت : (( شرك : شەریک بڕیار دانە لەگەڵ خوا لە :
(١) الربوبیة : واتە لە پەروەردگاریەتی .
(٢) العبادة " الألوھیة " : واتە لە بەندایەتی .
(٣) الأسماء والصفات : واتە لە ناو و سیفەت .
مەبەست لێرە ئەوەیە نەھی کراوە لە شەریک بڕیار دان لەگەڵ خوا لە پەروەردگاریەتی دا یان عیبادەت دا یان ناو سیفەت دا ، وە فەرمان کردنە بە یەکتاپەرستی .
دابەش کردنی یەکەم // ئەوەیە شیرک دابەش کراوە بۆ دوو بەش :
(١) شیرکی گەورە .
(٢) شیرکی بچووک .
شیرکی گەورە لە دین دەردەچێت ، وە شیرکی بچووک بە شیرک وەسف کراوە بەلام ناگات بە پلەی شیرکی گەورە و لە دین دەرناچێت ، ....
نموونەی شیرکی گەورەی دیار و بەرچاو : عیبادەت کردنی پەیکەر و گۆڕ و مردوو و کەسانی ئامادە نەبوو .
نموونەی شیرکی گەورەی شاراوە : شیرکی ئەوانەی پشت بە شێخەکانیان دەبەستن یان خوای جیاواز یان شیرکی دووڕوووەکان ، چونکە دووڕووەکان موشریکن لە ناخەوە ، شیرکەکەیان گەورەترە بەلام شاراوەیە .
ھەروەھا شیرکی بچووک لەسەر ئەم دابەش کردنە ھەیە دیارە و ھەیە شاراوەیە .
نموونە شیرکی بچووکی دیار و بەرچاو : لەبەر کردنی حەلقە و دزوو و ھەلواسینی تەمیمە و سوێند خواردن بە بێجگە لە خوا و شتی تری وەک ئەمانە لە وتە و کردەوە .
نموونەی شیرکی بچووکی شاراوە : ڕیای کەم و شتی تری وەک ئەمە ، لەسەر ئەم دابەش کردن ڕیا ھەیە گەورەیە وەک ڕیای دووڕووەکان ، ئەوانەی خوای گەورە دەفەرمووێت سەبارەت بە وەسفیان : (( يرآءون الناس ولا يذكرون الله إلا قليلا )) [ النساء : ١٤٣ ] وە ئەوەی ڕوودەدات لە ھەندێک نوێژ کەر لە نوێژەکانیان بۆ ئەوەی خەلک سەیریان بکەن ، وە ھەیە بچووکە وەک حەز کردن بەوەی گوێی لێ بێ یان بیبینێ .
دابەش کردنی دووەم // ئەویش ئەوەیە دابەش کردنی شیرکە بۆ سێ بەش :
(١) شیرکی گەورە .
(٢) شیرکی بچووک .
(٣) شیرکی شاراوە .
.... شیرکی شاراوە وەک ڕیای کەم ، ھەندێک زانا لەسەر دابەش کردنی یەکەمن وە ھەندێک لەسەر ھی دووەمن ، ئەوەی ڕاستی بێت ھەردووکیان وەک یەک وان و پێچەوانەی یەک نین و جیاوازی نییە لە نێوانیان دا ، ئەگەر گوێت لێ بوو یەکێک وتی شیرک دوو جۆرە گەورە و بچووک ئەوا وتەکەی ڕاستە ، وە ئەگەر گوێت لە کەسێک بوو وتی شیرک سێ جۆرە گەورە و بچووک و شاراوە ئەمەش وتەی ڕاستە . )) التمھید لاپەڕە ١٨ ــ ٢٠
ابن باز رەحمەتی خودای لێبێت دەفەرمووێت : (( کوفر ئینکاری کردن و داپۆشینی راستی یە ، وەک ئەوەی ئینکاری واجبی نوێژ بکەیت یان واجبی زەکات ، یان روژووی ڕەمەزان یان واجبی چاکەکردن لەگەل دایک و باوک وە شتی تری وەک ئەمانە ، هەروەها وەک ئینکاری کردنی حەرامی زینا یان عەرەق یان ئازاردانی دایک و باوک وە شتی تری وەک ئەمانە .
بەلام شیرک : کردنی عیبادەتە بۆ بێجگە لە خودا ، وەک ئەوە کەسێک لە کاتی تەنگانەدا دوعا لە مردوو یان کەسێکی غائب یان جنۆکە یان پەیکەر یان ئەستێرە و شتی تر دەکات یان ئاژەلیان بۆ سەردەبرێت یان نەزریان بۆ دەکات .
ووشەی موشریک بۆ کافر بەکاردێت و وشەی کافریش بۆ موشریک بەکاردێت ، وەک :
خودای گەورە دەفەرمووێت : (( وَمَن يَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَٰهًا آخَرَ لَا بُرْهَانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ ۚ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ)) [المؤمنون : 117]
واتە : هەرکەسێک لەگەڵ خودا هانا بۆ کەسێکی تر ببات ، هیچ بەلگەیەکیش نیە لەسەر شیاوی بۆ پەرستنیەتی ، ئەوە پرسینەوەی لای خودای پەروەردگاریەتی ، چونکە خودای گەورە بێ باوەرەکان سەرناخات و ناگەن بەخۆشی و کامەرانی.
خودای گەورە ئەفەرمووێت : (( وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِن قِطْمِيرٍ (١٣) إِن تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَكُمْ ۖ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ ۚ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِيرٍ (١٤) )) [ فاطر ]
واتە : ئەوشتانەی ئێوە ئەیپەرستن بێجگە لە خودا تەنانەت بە ئەندازەی قلیشی نێو دەنکە خورمایەکیش یان بە ئەندازەی توێژێکی سپی ناسک کە لە دەوری ناوکەکەدایە شک نابەن و دەسەلاتیان نیە، ئەگەر بانگیان بکەن و دوعایان لێ بکەن نایبیستن ، گریمان ئەکەر ببیستنیش وەلامتان نادەنەوە ، چونکە خاوەن دەسەلات نین، وە روژی قیامەتیش نکولی شيرک و پەرستنەکەتان دەکەن بۆ خۆیان ، ھیچ شتێک وەک خودا کە ئاگاداری هەموو شتێکە ناتوانێت ئاگادارت بکات.
لەم سورەتە دوعاکەیان کە لە بێجگە لە خودا کردووە ناونراوە بەشیرک ، وە لەسورەت مٶمنون ناونراوە بە کوفر .
خوای گەورە دەفەرمووێت : (( يُرِيدُونَ أَن يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَن يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ (٣٢) هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ (٣٣) )) [التوبة ]
لەم دوو ئایەتە کافری ناونراوە بە کافر و موشریک ، هەروەها فەرموودەش لەم بارەیەوە زۆر هاتوون ، لەوانە پێغەمبەر سەلامی خودای لێبێت دەفەرمووێت : " بین الرجل وبین الشرك و الکفر ترك صلاة " اخرجە مسلم )) مجموعة فتاوی ابن باز ج9 لاپەرە174_175.
جیاوازی نێوان شیرکی گەورە و بچووک :
(١) شیرکی گەورە ئەوەی تووش دەبێت لە دین دەردەچێت ، بەلام شیرکی بچووک ئەوەی تووش بوو بێت لە دین دەرناچێت .
(٢) شیرکی گەورە ئەگەر تەوبەی نەکردبێت خوای گەورە لێی خۆش نابێت و لە دۆزەخ ھەتا ھەتای دەبێت ، بەلام شیرکی بچووک ئەگەر تەوبەی نەکردبێت بۆ لێ خۆش بوون دوو وتە ھەیە :
(أ) ھەندێک زانا دەلێن لێی خۆش نابێت ھەر سزای دەکات ، دوای سزا دان لە دۆزەخ دەردەھێنرێت .
(ب) ھەندێک زانا دەلێن ئەگەری ھەیە خوا لێی خۆش بێت بێ ئەوەی سزا بدات ، وە ئەگەریش ھەیە سزای بدات پاشان لە دۆزەخ دەربھێنێت ، واتە لەژێر ویستی خوای گەورە دایە .
کەواتە ھەردوو وتە یەک دەنگن لەسەر ئەوە کە خاوەنی شیرکی بچووک لە دۆزەخ ھەتا ھەتای نابێت .
(٣) ئەوەی تووشی شیرکی گەورە بووە نابێت نوێژی لەسەر بکەیت و نابێت لە گۆڕستانی موسلمانان بنێژی ، بەلام شیرکی بچووک دەبێت نوێژی لەسەر بکەی و لە گۆڕستانی موسلمانان بنێژی .
(٤) شیرکی گەورە ھەموو چاکەکانی مرۆڤ پووچ دەکات ، بەلام شیرکی بچووک ھەموو چاکەکانی پووچ ناکات .
(٥) شیرکی گەورە مال و نەفسی کەسەکە حەلال دەکات ، بەلام شیرکی بچووک مال و نەفسی حەلال ناکات چونکە کەسەکە موسلمانە و ئیمانی نقصە و فاسقە .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ